Zoeken - Zoekresultaten

De watersysteemanalyse richt zich op de stroomgebieden van de drie grote beken in Limburg: de Roer, de Geleenbeek, en de Geul. De focus ligt in eerste instantie op de gebieden die in juli 2021 te maken hebben gehad met wateroverlast. De inzichten die uit de watersysteemanalyse komen worden meegenomen naar de rest van Limburg, of als vertrekpunt van verdere vervolgstudie.

De systeemanalyse van Deltares vormt de basis voor verdere onderzoeken naar welke maatregelen nodig zijn om het watersysteem robuust in te richten. Er zal zeker nog wel een jaar of 3 voor nodig zijn om tot de lijst maatregelen te kunnen komen. Daarnaast kunnen op basis van de watersysteemanalyse al voor verschillende gebieden meer gedetailleerde uitwerkingen van kortetermijnmaatregelen plaatsvinden (de zogenaamde “no-regret” maatregelen). Het Programma WRL zal in de loop van 2023 starten met het verder uitwerken (en het uitvoeren) van maatregelen die er vooral voor moeten zorgen dat de kans op slachtoffers en schade zo veel mogelijk beperkt wordt. Denk daarbij aan maatregelen zoals een beter waarschuwingssysteem en het aanbrengen van schotten bij deuren die voorkomen dat bij een overstroming het water een woning kan binnenstromen. Het Programma Waterveiligheid en Ruimte Limburg (WRL), de gemeenten, de provincie en het waterschap gaan woningeigenaren helpen deze voorzieningen te treffen.

De onderzoeksresultaten maken duidelijk welke generieke typen maatregelen kansrijk zijn voor het verminderen van wateroverlast, en vergroten van de waterveiligheid. Er moeten in het vervolgtraject nog specifieke locaties onderzocht worden om te weten welke maatregelen we waar moeten nemen. Daarnaast is nu nog niet gekeken naar de haalbaarheid in termen van tijd, geld, ruimte, en effecten op andere thema’s zoals droogte, woningbouw, en de landbouwtransitie. Dit moet ook nog verder worden onderzocht. Dit betekent niet dat we nog niet beginnen met het uitvoeren van maatregelen. Van sommige maatregelen is het al duidelijk dat ze effectief zijn, of zijn we al langer mee bezig. Daar gaan we verder mee.

Het onderzoek dat Deltares in opdracht van de Provincie Limburg en het Waterschap Limburg heeft uitgevoerd is nu afgerond. Het onderzoek geeft inzicht in hoe de Roer, de Geleenbeekbeek en de Geul met hun zijbeken functioneren bij grote hoeveelheden neerslag. Daarnaast leert dit onderzoek ons hoe bepaalde type maatregelen werken om de kans op nieuwe grote overstromingen te verkleinen. Deltares doet aanbevelingen waar wij op de korte termijn en voor de lange termijn onze aandacht op moeten richten. Daarvoor hebben de provincie, het waterschap, de rijksoverheid en de Limburgse gemeenten het Programma Waterveiligheid en Ruimte Limburg (WRL) opgestart. Dit Programma gaat nu samen met de gemeenten, provincie en het waterschap aan de slag met de verdere onderzoeken die nodig zijn (ten behoeve van het bepalen van de maatregelen die moeten worden uitgevoerd) en het uitvoeren van de maatregelen. De vervolgonderzoeken en het uitvoeren van de maatregelen is een hele grote klus die naar verwachting 10 tot 15 jaar gaat duren.

De eerste fase van de watersysteemanalyse bestond uit vier casestudies, waarbij is ingezoomd op vier locaties die in 2021 zijn overstroomd, maar die een zeer verschillende problematiek kenden. De bevindingen zijn eerder gerapporteerd vorig jaar mei 2022.

De tweede fase bestaat uit de watersysteembrede analyse. Bij de analyse is gekeken naar de afvoer en de waterstanden in en langs de Geul, Geleenbeek en de Roer. Voor twee kleine zijbeken van de Geul is een gedetailleerde analyse uitgevoerd naar het oppervlakkig afstromen van regenwater en de invloed van het landgebruik daarop. Ook is gekeken naar de opgetreden schade langs de drie beken en de kans op slachtoffers. En er is een korte evaluatie uitgevoerd voor incidenten die zijn opgetreden aan waterkeringen langs de Maas. Er is één hoofdrapport, waarin alle conclusies en aanbevelingen worden beschreven. Hiervan is ook een samenvatting beschikbaar. Het hoofdrapport en de samenvatting staan op de website www.waterschaplimburg.nl/resultaten-watersysteem-deltares

Voor elk van de onderliggende onderwerpen is ook een uitgebreid achtergrondrapport gemaakt, waarin de methode en resultaten van dat onderdeel worden beschreven. Dit zijn erg technische rapporten. Deze kun je opvragen bij via contactadres [email protected].

In juli 2021 zijn grote delen van Limburg getroffen door hevige regenval. Dit leidde op verschillende plaatsen tot overstromingen en daarmee tot schade aan huizen en bedrijven. Het hoogwater riep veel vragen op. Om antwoord te kunnen geven op deze vragen is door Deltares, in opdracht van Waterschap Limburg en Provincie Limburg een zogeheten watersysteemanalyse uitgevoerd. Hierbij is eerst onderzocht hoe het watersysteem in Midden en Zuid-Limburg functioneert. Daarbij zijn vragen beantwoord zoals: Hoe stroomt het regenwater af naar de beken? Waar bevinden zich knelpunten? Hoe zeldzaam was de grote hoeveelheid neerslag? Daarna zijn mogelijke maatregelen verkend die genomen zouden kunnen worden om de kans op en/of de gevolgen van een overstroming te verkleinen. Deze verkenning richt zich op typen maatregelen waarbij op systeemniveau naar de effecten wordt gekeken, en nog niet op specifieke locaties.

Deltares heeft onderzocht wat het effect zou zijn wanneer 5 tot 10 mm neerslag per dag extra zou kunnen worden geborgen. Het gaat daarbij om de infiltratie (intrekken van water in de grond) in het hele gebied, ook op de hellingen en plateaus. In de studievoor twee kleine stroomgebieden (gebieden waar het water afstroomt naar zijbeken) van de Geul is geprobeerd gevoel te krijgen van de omvang van de maatregelen die hiervoor nodig zijn. Daarbij is gekeken naar het effect van het omzetten van akkers naar grasland. En, naar het veranderen van gangbare landbouw naar duurzame akkerbouw. Omzetten van akkerland en grasland naar bos is niet onderzocht.

In het onderzoek is berekend wat er gebeurt als óveral 5 of 10 mm water per dag extra wordt vastgehouden. Dus, in het landelijk gebied én het stedelijk gebied. Stedelijk gebied is niet apart onderzocht. De studie voor twee kleine stroomgebieden (gebieden waar het water afstroomt naar zijbeken) van de Geul laat zien dat ook in het bebouwde gebied veel afstroming van water plaatsvindt. En, dat een deel van de afstroming van het water al werd opgevangen in de nu al aanwezige regenwaterbuffers.

Bij de berekening van de maatregelen is gekeken naar aanpassing van de huidige situatie. Het uitdiepen van de Geul of het realiseren van infiltratiegebieden op betegelde plekken is daarbij niet apart onderzocht. Wel is gekeken naar verbetering van de waterafvoer door verbreding van de Geul in Valkenburg. Dat is een doeltreffende maatregel, maar vanwege de aanwezige bebouwing lastig te realiseren in het centrum van Valkenburg.

Deltares heeft bij de studie gebruik gemaakt van al beschikbare modellen. Er was geen model dat voor de hele Geul de afstroming van regenwater over de bodem kon nabootsen. Dit is wel gedaan voor twee kleine stroomgebieden (gebieden waar het water afstroomt naar zijbeken) van de Geul. Dat maakte duidelijk zichtbaar dat sprake was van overstroming en wateroverlast door afstroming van regenwater. Bijvoorbeeld in laagtes op velden die normaal droog zijn. Maar, ook in bebouwd gebied.

De sponswerking (hoeveelheid water dat een gebied kan vasthouden en door kan laten in de bodem) betreft inderdaad de bodem.

Door de huidige sponswerking van de bodem wordt een groot deel van de regen opgevangen. Om nog meer water in de bodem op te vangen moeten we de sponswerking verder vergroten. Onder meer door ander landgebruik, minder verhard oppervlak en door het verwijderen van drainagebuizen. Deze maatregelen verminderen wateroverlast.

Dit is niet onderzocht. De verwachting is dat met name veranderingen in landgebruik hier van invloed op zullen zijn. Het kan wel interessant zijn om te onderzoeken hoe het komt dat het water zo snel zo diep in de bodem weg kan zakken. Mogelijk biedt dat zicht op maatregelen die dit kunnen versnellen. In het rapport heeft Deltares dit benoemd als suggestie voor toekomstig onderzoek.

Dit is niet onderzocht in deze studie. De Roer in Nederland is niet steil genoeg en heeft een vlak dal. Om die reden is het niet mogelijk om een stuwmeer aan te leggen. De Roer heeft bovenstrooms in Duitsland meerdere stuwmeren. Die hebben veel water hebben opgevangen en daarmee wateroverlast verminderd.
In de Geul is vooral gekeken naar drempels die niet zo hoog zijn, zodat ze goed in het landschap passen. Het zou daar wel mogelijk zijn om hogere drempels te maken dan nu is onderzocht. Echte hoge stuwdammen zijn niet realistisch vanwege aanwezige gebouwen en de invloed op landschap en natuur.

Er is onderzocht of het mogelijk is om retentiegebieden aan te leggen langs de Roer, om zo het waterpeil te verlagen. Dit bleek maar een heel klein beetje te helpen. Retentiegebieden bij de Roer werken alleen bij een specifieke afvoer. De werking neemt snel af zodra bijvoorbeeld het waterpeil iets hoger is dan waarop de retentiegebieden ontworpen zijn, of het waterpeil langer hoog staat.

Er is in deze studie niet gekeken naar een combinatie van verschillende maatregelen. Dat wordt verder onderzocht binnen het programma Waterveiligheid en Ruimte Limburg (WRL).

Het klopt dat bij een besluit om een maatregel te nemen een kosten-baten afweging wordt gemaakt. In deze analyse is vooral gekeken naar effecten op de afvoer en de waterstand. Kosten en baten, en andere effecten op de omgeving zullen bij het vervolg in beeld worden gebracht binnen het programma Waterveiligheid en Ruimte Limburg (WRL).

Er staan langs de beek verschillende meetpunten. Maar, deze geven geen gedetailleerd beeld. Na het hoogwater heeft het Waterschap Limburg gekeken naar de ’vloedmerken’. Dit zijn bijvoorbeeld strepen op muren of sporen in bomen. Die geven aan hoe hoog het water maximaal heeft gestaan. De gemeten locaties zijn in eerste instantie uitgekozen op basis van foto's vlak na het hoogwater. Daar waar het ‘vloedmerk’ zichtbaar is op de foto. Deze locaties zijn aangevuld met waarnemingen in het veld waar andere vloedmerken nog te zien waren.

De schadegevaarkaart toont welke gebieden een groot schaderisico op zouden leveren als je daar zou gaan bouwen. Maar, er kunnen gebieden donker kleuren (‘hoog risico’) waar nu niet gebouwd is. Het echte risico is daar nu klein en er is geen reden om maatregelen te nemen. Om te kijken waar nu structurele voorzorgsmaatregelen nodig zijn, kan men beter gebruik maken van kaarten met het actuele risico. Dat is een andere kaart.