Landbouwbuffers, greppels en dijkjes

Hoe werkt het:

Tijdens perioden met veel waterafvoer zorgen landschapselementen zoals buffers, greppels, poelen, dammen en dijkjes ervoor dat water vertraagd wordt afgevoerd, omgeleid of tijdelijk wordt opgeslagen (gebufferd). Dit gebeurt bij voorkeur zo hoog mogelijk in het landschap, maar dit kan ook benedenstrooms, om ervoor te zorgen dat andere percelen of bebouwing minder hinder ondervinden van afstromend water.

Buffers en dijken zorgen ervoor dat piekafvoeren worden afgezwakt en de benedenstroomse percelen niet naast de bui op het perceel ook nog afstromend water moet bergen van hogerop.

Veel van deze maatregelen kunnen vrij eenvoudig door de landbouwer zelf worden genomen. Het is raadzaam noodstort overlopen en een leegloopvoorziening aan te leggen. Afwatering via een grasbaan of ondergrondse drainagebuis zijn aan te bevelen.

Er kan tevens geëxperimenteerd worden met maatregelen van tijdelijke aard zoals het plaatsen van (stalen) rijplaten of zandzakken om water te sturen of om te leren hoe het water zich gedraagt voordat meer permanente maatregelen worden gerealiseerd.

Gaston Backbier 2018
Aanleg dijk (rood op kaartje) voor remmen piekafvoer water uit bovenliggende percelen (circa 15 ha) ter bescherming hoeve.
Perceel-deel voor de dijk is buffergebied, mei 2018 water gebufferd met schade aan bietengewas.

Effectiviteit

• Waterkwantiteit: Buffers en dijkjes zijn effectief in het omleiden, remmen en tijdelijk opslaan van water. Ook een ondiepe greppel op de contour kan op sommige plekken al een remmend effect hebben of het water omleiden naar andere plekken.

• Waterkwaliteit: Doordat water geremd wordt, spoelen er ook minder nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen af, wat gunstig is voor de waterkwaliteit.

Kosten:

• De kosten zijn sterk afhankelijk van welke maatregel wordt genomen het aantal maatregelen, het gebruikte materiaal, de benodigde werktuigen en of de agrariër de maatregelen zelf kan implementeren en/of onderhouden. Er kan voor aanleg en onderhoud overwogen worden om een externe partij in te schakelen zoals een loonwerker of aannemer.
• Jaarlijkse onderhoudswerkzaamheden betreffen o.a. het herstel van beschadigingen en het verwijderen van ophopend sediment / slib. Indien dit wordt uitbesteed kan dit de kosten verhogen.
• Sinds 2023 gelden landschapselementen als subsidiabele grond, en zijn er dus subsidiemogelijkheden vanuit het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid mogelijk.

Aandachtspunten:

- Is het verloop van hoogteverschillen in het landschap niet helemaal duidelijk, dan kan het lonen het Actuele Hoogtebestand Nederland te raadplegen via http://www.ahn.nl/. De kaartlaag DTM (Digital Terrain Model) met dynamische opmaak werkt voor dit doel het beste.
- Voor bepaalde akkerdelen kan het lonen om areaal voor gewasproductie uit te ruilen voor controle over waterafstroming.
- Belangrijk is om bij maatregelen ook een nood overstort en/of een leegloopvoorziening aan te leggen voor bij hevige en/of langdurige neerslag. De leegloopvoorziening dient het gebufferde water bij voorkeur binnen een etmaal te legen zodat het een volgende bui kan opvangen.
- Afwatering via een grasbaan of ondergrondse drainagepijp zijn aan te bevelen.
- Er dient gewaakt te worden dat door het nemen van deze maatregelen problemen niet worden afgewenteld naar naburige grondbeheerders.
- Maatregelen nemen in overleg met of met medewerking van naburige grondbeheerders kan het effect van maatregelen veerkrachtiger maken of versterken.
- Buffers en dijken kunnen een obstakel vormen voor gemechaniseerde bewerkingen.
- Op bufferlocaties is er risico op schade aan gewassen.
- Buffers dienen voorzien te zijn van een stabiele en erosiebestendige overloop.
- Buffers dienen voorzien te zijn van een leegloopvoorziening die binnen een etmaal leeg is en klaar is om de volgende bui op te vangen.
- Water moet weg kunnen stromen via een afvoer.

- Een buffer dient ook als slibvang, waardoor waterlopen worden ontzien. Deze moeten wel schoongemaakt worden als ze te vol raken
- Een dam is minimaal 50 cm hoog en heeft de breedte van het droogdal, zodat geen water langs de zijkanten kan passeren.
- Het graven van greppels naar de watergang tijdens natte periodes is slecht voor de waterkwaliteit. Het is beter het water op de perceel op te kunnen vangen en te laten infiltreren.
- Om meer kennis in te winnen is het aan te raden contact op te nemen met de gebiedsbeheerder van het waterschap.

Combinatie met andere maatregelen:

• Het plaatsen van houten schotten of strobalen.

Neveneffecten op productie:

• Dit wordt als positief beschouwd. Doordat er minder water stromend het perceel opkomt of afstroomt (afhankelijk van ligging), treedt er minder erosie en schade aan gewassen op. Er treed wel wat schade op in de laagte voor de dam.

Implementatie:

• Wordt door sommige boeren gedaan, om bijvoorbeeld hun eigen boerderij en percelen te beschermen.